De Rijn in de binnenstad
Gezondheid
Jarenlang bestrijden voor- en tegenstanders van het dempen van de Oude Rijn elkaar met zakelijke en minder zakelijke argumenten. In 1864 ontstaan de eerste dempingsplannen. In de snelgroeiende stad wordt de Oude Rijn een open riool, het stinkt en het water vormt een gevaar voor de volksgezondheid. Het blijkt een bron van epidemische ziekten, zoals cholera. De stedelijke Gezondheidscommissie adviseert de burgemeester en wethouders om de Rijn te dempen, maar zonder succes. Ook verzoeken van aanwonenden en belanghebbenden in 1880 en in 1924 om de vieze lucht die het water verspreidt tegen te gaan, hebben geen succes. Het gemeentebestuur voelt er weinig voor.
Rijncomité
In de jaren twintig van de vorige eeuw richten een paar burgers het Rijncomité op. De kansen lijken te keren. Het economische belang van de Rijn verandert doordat het aantal beurtschepen en kleivletten dat dwars door de stad vaart, sterk terugloopt. En ondertussen wordt het water alleen maar smeriger. Het gemeentebestuur neemt daarom in 1932 het besluit om de Rijn te dempen. Er is veel geld voor nodig en men hoopt dat het Rijk en de provincie via subsidies flink zullen meebetalen. Maar zo simpel is dat niet. Het Rijk is bezig met de aanleg van Rijksweg A12 tussen Utrecht en de grote steden in het westen van het land. Dat is een betere verbinding dan dwars door de binnenstad van Woerden. Ook de provincie wil niet meewerken. De Rijksdienst voor Monumentenzorg en de Bond Heemschut geven een negatief advies. Zij vinden de binnenstad van Woerden met de Oude Rijn van grote cultuurhistorische waarde.
Waarde
De bezwaren van de cultuurhistorische organisaties zijn te begrijpen. De Rijn met de twee trapjesbruggen, de Sint Jansbrug aan de westkant en de Sint Pietersbrug aan de oostkant, en de brede Visbrug in het midden biedt een pittoreske aanblik. Hoewel de historische kademuren verzakkingen vertonen en de veiligheid afneemt, sneuvelt het plan twee jaar later uiteindelijk toch. De Rijngracht blijft open.
Sanering
De Tweede Wereldoorlog is voorbij en het duurt tot 1957 voordat de gemeenteraad besluit tot een saneringsplan voor de binnenstad waarin ook de demping van de Oude Rijn is opgenomen. Naast de gezondheids- en veiligheidsaspecten spelen economische motieven een belangrijke rol. De nieuwe Rijnstraat wordt een winkelstraat en levert een belangrijke verbetering aan de doorstroming van het sterk toegenomen regionale en stedelijke verkeer. De mooie Visbrug is dan al vervangen door een betonnen brug, waardoor de schilderachtige aanblik al aanzienlijk is teruggebracht. Nu hebben de Bond Heemschut en de in 1957 opgerichte Stichts-Hollandse Historische Vereniging met hun bezwaren geen succes. Het raadsbesluit valt en de demping begint. De trapjesbruggen breekt men af en twee jaar later is de klus geklaard.
Winkels
Er is veel enthousiasme over de nieuwe Rijnstraat. Er komen winkels en het verkeer rijdt goed door. Maar de vreugde is van korte duur. Al snel blijkt de Rijnstraat te smal voor auto’s en vooral de bevoorrading van de winkels laat te wensen over. Vanaf 1975 neemt de belangstelling voor monumenten en erfgoed toe bij bestuurders en de plaatselijke politiek.
Veel mensen denken met weemoed terug aan die mooie Oude Rijn met zijn trapjesbruggen. In de eerste jaren blijven de kritische geluiden beperkt tot wat artikelen in plaatselijke bladen en publicaties van cultuurliefhebbers. In 1990 krijgen ze een extra steuntje in de rug als de burgemeester, een wethouder, de directeur Gemeentewerken en de streekarchivaris op persoonlijke titel het rapport “Naar een nieuwe Oude Rijn” uitbrengen. Zij tonen zich hierin voorzichtig voorstander van het opnieuw opengraven van de Rijn. Tegenargumenten blijven er ook. Met name de middenstand en winkeliers in het centrum keren zich tegen het “ontdempen”.
Het idee om de Oude Rijn weer open te leggen en opnieuw een Rijngracht te graven verdwijnt nooit meer helemaal uit de maatschappelijke en politieke belangstelling. De Stichting Binnenstad in Balans brengt in 2011 het terugbrengen van de Oude Rijn weer onder de aandacht. Het Rijngrachtcomité bekijkt in 2017 wederom de haalbaarheid van een nieuwe Rijngracht. En ook in de Vestingraad is het idee regelmatig aan de orde. In deze raad werken veel belangengroepen samen bij het adviseren van de plaatselijke politiek over de ontwikkeling van de binnenstad. De financiering van de Rijngracht moet tegen veel andere prioriteiten worden afgewogen. Wie weet keert de Oude Rijn ooit weer in het Woerdense stadsbeeld terug.
