Het KNIL en Molukse Woerdenaren

Onder internationale druk erkent Nederland in 1949 de onafhankelijkheid van Indonesië. Daarmee komt een einde aan een eeuwenlange overheersing die teruggaat tot de tijd van de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC). Niet iedereen is blij. De Nederlanders die er wonen verlaten het land. Maar ook de militairen die dienden in het Koninklijk Nederlands Indisch Leger (KNIL). Velen van hen zijn afkomstig van de Molukse eilanden. De nieuwe Indonesiërs beschouwen hen als verraders. Ze komen met hun gezinnen naar Nederland. Een grote groep wordt gehuisvest in Woerden. Tijdelijk, zegt de regering, tot er een oplossing is gevonden. En … gebeurde dat?

Na een inleiding op de reden waarom er Molukkers naar Nederland kwamen, spelen twee Molukse ouderen met twee Molukse jongeren het spel ‘Vraag het oma Jo’ en praten over hun herinneringen aan hun begintijd in Woerden

Kolonie

In de 17^e eeuw wordt “Indië” een kolonie van Nederland. Met tal van inheemse producten als tabak, thee en specerijen valt immers veel geld te verdienen. In onze taal kennen we nog de uitdrukking ‘peperduur’. Wie het winstbejag van de kooplieden in de weg staat, wordt uit de weg geruimd. De Verenigde Oost-Indische Compagnie is heer en meester. De uitbuiting van de bevolking en het land roept verzet op. Dat begint in de 19^e eeuw en neemt in de eeuw daarop sterk toe.

Banda Neira, tussen 1724 en 1726, met op de voorgrond de VOC-vestiging. (Bron: Geheugen van Nederland)

Onafhankelijkheid

Onverwacht wordt Nederlands-Indië in 1942 onder de voet gelopen door Japan. De nieuwe machthebbers schaffen het Nederlands bestuur af en voeren een waar schrikbewind over de Nederlanders en de Indonesiërs. In 1945 moet Japan zich overgeven onder druk van de Amerikanen die er niet voor terugdeinzen om daarvoor tweemaal een atoombom te gebruiken. Nederlands-Indië wordt weer vrij en Nederland denkt snel het oude gezag te herstellen. Maar dat is een misrekening. De bevolking verzet zich fel. Nederland begint een kleine oorlog en noemt dat – onterecht – politionele acties. De geweldsspiraal komt in een stroomversnelling met aanslagen en terreurdaden over en weer. De internationale gemeenschap grijpt in en dwingt Nederland om het gebied op te geven. Indonesië wordt in 1949 onafhankelijk.

Verhuizen

Ontslagbrief voor de KNIL militairen. (Bron: Museum Maluku). (klik op plaatje voor vergroting)

Veel mensen zijn blij, maar de Nederlanders onder hen natuurlijk niet. Ze vertrekken massaal naar Nederland. Maar er is nog een groep die zich gedwongen ziet het land te verlaten: de Molukkers. Velen zijn militair in het Koninklijk Nederlands Indisch Leger. De Indonesiërs vinden dat zij bij de vijand horen. De Nederlandse regering haalt hen, met hun gezinnen, naar Nederland en brengt ze onder in kampen. Een daarvan wordt gebouwd in Woerden. De regering zegt dat deze huisvesting tijdelijk is. Er moet een andere oplossing komen. De Molukkers weten wel hoe die oplossing eruit moet zien: een onafhankelijke Molukse staat. Triest genoeg verdwijnt helaas elke vorm van een oplossing achter de horizon. Er is geen weg terug naar Ambon of een van de andere Molukse eilanden.

Aankomst van Molukse gezinnen in de haven van Rotterdam met het schip “Kota Inten” (Nationaal Archief)

Kampen in Woerden

Barakken in het Molukse woonoord aan de Utrechtsestraatweg (Bron: MHM).

In Woerden komen 600 Molukkers aan. Voor hen worden drie tijdelijke kampen ingericht. Een daarvan bevindt zich dan aan de Utrechtsestraatweg en het kamp bestaat uit lege barakken. Een ander kamp ontstaat in de leegstaande wagenloodsen aan de Singel en het derde kamp wordt gevormd door de leegstaande Kazerne in de binnenstad. De woonomstandigheden zijn belabberd en de bewoners worden aanvankelijk aan hun lot overgelaten. Naarmate de tijd verstrijkt, en de opvang geleidelijk verandert in inburgering, verbetert hun lot. Ook al omdat er steeds meer contact ontstaat met de Woerdense bevolking. Er komen sanitaire en medische voorzieningen, keukens enzovoort. De inburgering verloopt in Woerden zonder schokken. Dat is elders soms niet het geval.

Overvolle gang in een Moluks woonoord, vermoedelijk aan de Utrechtsestraatweg (Bron MHM).

Moluks Woonoord aan de Singel in Woerden (MHM).

Schandelijk incident

Het hijsen van de RMS-vlag op het binnenterrein van het Kamp Kazerne in Woerden (Bron: MHM / P. Luhulima).

Toch haalt Woerden de landelijke pers met een schandelijk incident. Op 28 juli 1951 wordt, zoals elke maand, de vlag gehesen van de Republiek der Vrije Zuid-Molukken (RMS), naast de Nederlandse vlag. De RMS weerspiegelt de ideale oplossing van veel ontheemde Molukken. Die middag komt de Woerdense wethouder Van Beek op bezoek, in het gezelschap van een paar ambtenaren van het Ministerie van Binnenlandse Zaken. Een van de ambtenaren ontsteekt in woede. De vlaggen moeten weg want de RMS is illegaal en niet erkend. De Molukse kampraad weigert. Daarop spelen twee ambtenaren voor eigen rechter en vertrappen en besmeuren de RMS-vlag. Er ontstaat tumult en er wordt politie ingezet. Gelukkig weet de politiechef Cornelisse de boel te bedaren. Maar de burgemeester van Kamerik en Zegveld, de heer Reijers, laat het er niet bij zitten. Hij zit ook in de Eerste Kamer en stelt vragen over het optreden van de rijksambtenaren. De pers is er als de kippen bij en veroordeelt de actie.

In de jaren zestig van de vorige eeuw worden de kampen gesloten – de Kazerne in 1967 als laatste. Van terugkeer naar Ambon is geen sprake. De Molukse Woerdenaren integreren verder en vinden huisvesting tussen hun plaatsgenoten. Tot op de dag van vandaag. Een oplossing? Zeker, maar anders dan gedroomd.