Romeinse limes en castellum Laurium

De Romeinse limes

Rond het begin van de jaartelling dringen de Romeinen door in het huidige Nederland. In Woerden en omgeving wonen dan al mensen die leven van jagen, vissen en het verzamelen van voedsel. Ze wonen op de hooggelegen kleigronden langs de rivier de Rijn. De rivier is in die tijd veel woester en breder dan tegenwoordig. Onder leiding van Drusus, een stiefzoon van keizer Augustus, proberen de Romeinen de volkeren in het noorden te onderwerpen. Dit lukt echter niet. Rond het jaar 45 geeft keizer Claudius verdere veroveringspogingen op. Hij besluit dat de rivier de Rijn de noordgrens van het Romeinse Rijk wordt.

Om de grens te beschermen bouwen de Romeinen forten (castella) en wachttorens op de zuidelijke oever van de Rijn. Binnen een aantal jaren ontstaat er een sterke verdedigingslinie, de limes, die ruim 200 jaar lang standhoudt. De limes bestaat niet alleen uit castella en wachttorens. De legerweg, die de castella met elkaar verbindt, maakt er eveneens deel van uit.

Castellum Laurium

Ook in Woerden bouwen de Romeinen een fort. Resten van dit fort bevinden zich onder het Kerkplein en Hoochwoert. Het heet castellum Laurium en wordt vermeld op de zogenaamde Peutingerkaart. Dit is een oude Romeinse ‘reiskaart’ uit de derde eeuw na Christus. Ruim tweehonderd jaar zal het castellum in gebruik zijn en in die periode wordt het meerdere keren verbouwd. Het fort kent vier bouwfasen: Woerden I t/m IV. Woerden I dateert uit ongeveer 45 na Christus. Rond 47 na Christus wordt het vervangen door het tweede castellum. In 69-70 na Christus vindt de zogenaamde Bataafse Opstand plaats. Onder leiding van Claudius Civilis vallen de Bataven vanuit het noorden de Romeinen aan. Veel castella langs de limes branden af. Dit lot treft ook Woerden II. Uiteindelijk keert de rust weer terug en het fort wordt in verbeterde vorm herbouwd. Woerden I t/m III zijn grotendeels van hout. Aan het eind van de tweede eeuw na Christus wordt tenslotte Woerden IV gebouwd. Dit keer van steen.

Door talloze archeologische vondsten is inmiddels veel bekend over de Romeinse castella. De opzet en indeling van een legerkamp is altijd min of meer hetzelfde. De terreinen waarop de castella liggen worden omringd door aarden wallen. Hierop staan palissaden en houten palen. Rondom de castella liggen verdedigingsgrachten of greppels. Meestal zijn er vier poorten waardoor twee hoofdstraten elkaar kruisen. Op verschillende punten staan wachttorens. Binnen het castellum bevinden zich gebouwen voor officieren en soldatenbarakken. In eerste instantie wordt er voornamelijk hout gebruikt. Later wordt bij de belangrijkste gebouwen hout vervangen door steen.

Vicus

Net buiten het legerkamp ontstaat een kampdorp; de vicus. Hier drijven de Romeinen handel met de oorspronkelijke bewoners van de streek. Over het algemeen is hun relatie met de Romeinen goed. In de vicus bevindt zich ook een badhuis waar de militairen en de vicus–bewoners zich kunnen baden. Langs een van de uitvalswegen van de nederzetting, meer naar het westen bij Barwoutswaarder, ligt waarschijnlijk een begraafplaats of grafveld.

Scheepvaart

De Rijn is een belangrijke transportroute en van groot belang voor de Romeinen. Dit blijkt wel uit het grote aantal scheepsvondsten in Woerden, Zwammerdam en Leidsche Rijn. Op zeven verschillende locaties in Woerden zijn resten van schepen opgegraven. De oudste vondst dateert al uit de zestiende eeuw. In 2003 komt, bij de bouw van parkeergarage Castellum, een bijzonder schip ‘boven water’. Het meest spectaculaire aan dit vaartuig is dat er op het achterschip zwaluwstaarten voor bankjes en bevestigingspunten voor roeiriemen aanwezig zijn. Deze vondst zet de theorie over de manier waarop dit soort schepen wordt voortbewogen op zijn kop. Met een roei-installatie kan het schip over de Rijn heen en weer geroeid worden en dus niet alleen stroomafwaarts varen. Het maakt het vaartuig in ieder geval beter bestuurbaar op de soms snel stromende rivier.

Het einde van de limes

Rond 260 na Christus verlaten de Romeinen het laatste castellum in Woerden. Het Romeinse Rijk wordt steeds vaker door invallen van Germanen en andere stammen bedreigd. De soldaten trekken zich terug richting het zuiden. Van castellum Laurium is nu niets meer te zien. Sporen van de Romeinse aanwezigheid in Woerden zijn te vinden in de bestrating van het Kerkplein, in de parkeergarage en in het Stadsmuseum.